Μάθημα υστερίας**
Προϊστορία
Πληκτρολογώ τώρα στην ίδια (αδειανή) αίθουσα, στην ίδια τάξη. Λύκειο Επαγγελματικού προσανατολισμού σε… καλόφημη συνοικία εκεί όπου ευχερώς φτάνει ο προαστιακός του Παρισιού. Πίσω από την έδρα όπως και τότε, Σεπτέμβρης 2005. Έμπαιναν μέσα δειλά δειλά στις μύτες των ποδιών τους, μόλις είχαν πατήσει τα δεκάξι. Πρώτη τους μέρα. Συστάσεις εκατέρωθεν. Εγώ ο κύριος καθηγητής, σκέτοι εκείνοι, οι μαθητές. Παράσταση για πολλαπλούς ρόλους με υποβολείς την ιστορία, τη γεωγραφία, το νόημα ίσως της ζωής αχρείαστο να ‘ναι. Τάξη ομοιογενής, λίγα παιδιά αφρικανών μεταναστών, τα δε υπόλοιπα μεσαίων γηγενών ας πούμε στρωμάτων. Από οικογένειες δίχως πολλά προηγούμενα. Ανάμεσά τους κι ο Βαλαντέν. Οι γονείς του (μικροί) επαγγελματίες στατιστικώς ελεύθεροι. «Είναι λίγο συνεσταλμένο το παιδί μας στο σχολείο, μα ξέρει να χαίρεται τη ζωή με τους φίλους του αν και το διακατέχει που και που μια ανερμήνευτη μελαγχολία» εξήγησε η μάνα του όταν συνάντησε τους εκπαιδευτικούς για πρώτη φορά. Κι οι εκπαιδευτικοί τα γνωστά τετριμμένα στην προστακτική, τηρουμένων των προσχημάτων, «να διαβάσει, να μην κάνει απουσίες, να αποφεύγει τη διαπροσωπική βία να ξέρει πως υπάρχουν και κυρώσεις, να ξέρετε θέλουμε το καλό του» να, να, να …. Όντως μελέτησε, όντως δεν πρόδωσε σχεδόν ποτέ τον ρόλο του στο σχολείο, όντως απέφυγε κάθε τσακωμό, (άλλωστε τέτοιους δεν έχουν εκεί συχνά, εν αντιθέσει όσων συμβαίνουν σε άλλα εκπαιδευτήρια), άντε με λίγο σπρώξιμο και μαθητής του δεκαπέντε.
Είχα πάντως παρατηρήσει πως ο Βαλαντέν χανόταν φευγαλέα πίσω από ένα θλιμμένο κι απλανές βλέμμα. Από την περσινή (2007-2008) προτελευταία τάξη του Λυκείου δεκαοχτάχρονος πια, έβγαινε με την παρέα του να φάει κάτι έξω στο μεγάλο δίωρο διάλειμμα του μεσημεριού, (είναι κι αυτά κάποιες από τις κατακτήσεις ας πούμε της ολοήμερης παρουσίας των παιδιών στα εν Εσπερία εκπαιδευτικά ιδρύματα). Επέστρεφε κάπως αλλαγμένος κι έτσι περιμένοντας το έναυσμα της πρώτης απογευματινής ώρας τον έπαιρνε ο ύπνος στο θρανίο – δεν ήταν ο μόνος μαθητής άλλωστε. Κι οι καθηγητές τότε ως εναλλασσόμενοι θαλαμοφύλακες να εγείρουν τα εν υπνώσει νιάτα για υπηρεσία, σκοπιά ή νούμερο. Δεν χρειαζόταν άλλωστε μαντική ιδιότητα για να διακρίνει κανείς πως κάποια από τα παιδιά τα είχαν τσούξει δεόντως κατά το μεσημεριανό γεύμα. Ανάμεσά τους προφανώς και ο Βαλαντέν. Τα περί τάσεως αλκοολισμού ορισμένων μαθητών τα είχαμε επισημάνει και στα τελευταία συμβούλια καθηγητών λίγο πριν το καθηγητολόι πάρει τους πέντε δρόμους κατά το πρόσφατο, τόσο περίλαμπρο καλοκαίρι – ίσως εκεί στης Σύρας την απάνω πόλη.
Τελετουργία
Δεν πιστεύω πως η 11η Σεπτεμβρίου είναι μια τόσο σημαδιακή μέρα για την ανθρωπότητα, μην τρελαινόμαστε πια. Πάντως στις 11 Σεπτέμβρη (ημέρα Πέμπτη) φέτος άρχισα ουσιαστικά το αποκαλούμενο και έργο διδακτικό επί των τελειοφοίτων του Λυκείου. Καθώς τα είχα πει κάμποσες φορές δεν απάντησα σε ερωτήσεις σχετικές με το 2001, αρχή και κατ’ ευθείαν στο μάθημα. Συν γραπτή εργασία. Απογευματινή ώρα πρώτη, ο Βαλαντέν ήδη κουρασμένος μα τα κατάφερε. Να ολοκληρώσει την εργασία να περάσει κι η Παρασκευή, μαθηματικά, καλλιτεχνικά, γαλλική λογοτεχνία κι άιντε. Το΄χε είπε μεγάλη προσμονή το Σαββατόβραδο, γιορτή κι ομήγυρη με τα παιδιά της γειτονιάς του. «Το καίμε ξέρετε αλλά και καιγόμαστε τα Σαββατόβραδα» είπαν οι μαθητές. Η τελετουργία επιβάλλει άμεση και υπέρμετρη κατανάλωση πολλών αλκοολούχων ταυτόχρονα από τις πρώτες στιγμές. Να γίνουμε φέσι, να λειώσουμε. Ποιος θα τολμήσει να μείνει απέξω, ταμπού και τοτέμ.
Εκτέλεση
(Εδώ, κάπου αρόδο στην αλήθεια, βασίζομαι στην πληροφόρηση των δημοσιογράφων, στις μαρτυρίες των υπολοίπων μαθητών και στα όσα λίγα μας είπε η μητέρα του Βαλαντέν καθώς και οι φειδωλοί γάλλοι αστυνομικοί).
Σαββατόβραδο 13/09 στο προάστιο του Μοντρύ. Ο Βαλαντέν (ήδη 19χρονος) συναντά τον κολλητό του (18χρονο) Ρεμύ. Πηγαίνουν στη γιορτή που διοργάνωσε ο αδελφός του Βενσάν τον οποίο οι δύο φίλοι γνωρίσουν. Μονοκατοικία, άπλετος χώρος για ξεσάλωμα, οι γονείς φευγάτοι Σαββατοκύριακο, στη Νορμανδία ίσως, άλλωστε τα παιδιά είναι μεγάλα πια, ενήλικες ή σχεδόν. Ο Βενσάν ίσως ήπιε πολύ πάντως κοιμόταν. Υπέρμετρη κατανάλωση ποτών και τίποτα τσιγαριλίκια. Ποιος θα κατεβάσει πρώτος ολόκληρο το μπουκάλι, ποιος εξαρχής θα γίνει λιώμα να οριοθετηθεί η πτώση. Τότε χτύπησε την πόρτα ο (17χρονος) Νικολά, κολλητός του εν υπνώσει Βενσάν. Αν κι ο φίλος του κοιμόταν ο Νικολά παρέμεινε να ξεφαντώσει μαζί με τους λοιπούς είκοσι περίπου νέους, άλλωστε το σπίτι δεν του ήταν ξένο (δεν μπόρεσα να μάθω γιατί δεν ξύπνησε ο φίλος του να τον υποδεχτεί). Συγγενείς του Νικολά και γνωστοί των ιδιοκτητών της μονοκατοικίας και γονέων δήλωσαν (διατηρώντας την ανωνυμία τους) στον τύπο, πως εκείνη τη νύχτα ο Νικολά ήταν προσκαλεσμένος του Βενσάν, θα κοιμόταν εκεί (εφημερίδα Le Parisien 20/09).
«Ο Νικολά ήταν παιδί ήσυχο μα δε σήκωνε τα νταηλίκια των άλλων» είπαν οι φίλοι του στους δημοσιογράφους (εφημερίδα Le Parisien 18/09). Οι δύο κολλητοί (και μεγαλύτεροί του), Βαλαντέν και Ρεμύ θεώρησαν πως ο Νικολά τους την έσπαζε τους κολλούσε, το έπαιζε υποτίθεται πολύ άνετος. Αν και δεν γνωριζόντουσαν (άρα δεν υπήρχαν προηγούμενα) του ζήτησαν το λόγο εν μέσω αλκοολούχου παραλογισμού. Τον παρότρυναν να πάνε παραέξω να εξηγηθούν και να καθαρίσουν. Και πήγαν. Τρεις τους με δύο λεπίδες συντροφιά (τις είχαν επάνω τους οι δυό κολλητοί). «Κουβαλάμε τέτοια λεπίδια επάνω μας όταν πάμε σε ξεφαντώματα έξω στο δρόμο ή σε εγκαταλελειμμένα καταγώγια, σε σπίτια το αποφεύγουμε» μου εξήγησαν αργότερα οι μαθητές μου. Πήγαν παρακάτω κοντά στο γεφυράκι. Ο Ρεμύ κι ο Νικολά πιάστηκαν στα χέρια και στα μαχαίρια. Ο Βαλαντέν δήλωσε στους αστυνομικούς πως δεν χτύπησε. Επέστρεψαν οι δυό κολλητοί πάντα λιώμα στη γιορτή. Γεμάτοι αίματα ελαφρώς πληγωμένοι. Φέρονται να ισχυρίστηκαν πως κάποια περαστική συμμορία άλλων νέων τους χτύπησε και πως ο Νικολά επέστρεψε στο σπίτι του (στα πεντακόσια μέτρα). Το πώς και γιατί εν μέσω ασυναρτησίας. Το προσωπικό των Πρώτων Βοηθειών τους μετέφερε στο Νομαρχιακό νοσοκομείο της πόλης Μο ( Meaux). Οι νεαροί συνδαιτυμόνες ανησύχησαν τότε με την απουσία του Νικολά παρά τις «εξηγήσεις» και το ανέφεραν. Στις τρεις τη νύχτα οι άνδρες της Πυροσβεστικής (λειτουργεί και ως μονάδα Πρώτων Βοηθειών) βρήκαν εύκολα το πτώμα του Νικολά μιας κι οι δυό κολλητοί το είχαν αποκρύψει τόσο πρόχειρα κάτω από το γεφυράκι επί της παλαιάς εθνικής οδού RN 34. Έφερε 88 μαχαιριές (κάποιοι δημοσιογράφοι γράφουν για 86) στο πρόσωπο και στη θωρακική χώρα. Όταν το πρόσωπο κατακρεουργείται η ανθρώπινη υπόσταση πεθαίνει δυό φορές. Υποτίθεται πως όταν εκλύεται τόση βία συντρέχουν λόγοι. Ήδη πια ασχολούνται ψυχολόγοι, ψυχίατροι και δικηγόροι. Ένας γνωστός μου δικηγόρος, εξήγησε πως η υπόθεση είναι άκρως ενδιαφέρουσα, που ξεκινά το ακαταλόγιστο στον ειρμό, που εξαντλείται η ψυχανάλυση, που αν υποτεθεί έχει … συνδράμει η κοινωνία με τα κάθε είδους φαρμάκια της. «Η πόλη μας είναι ήσυχη, δεν την τρομοκρατούν συμμορίες όπως αλλού, έχουμε πάθει σοκ δεν καταλαβαίνουμε αυτό το έγκλημα ούτε τις τόσες μαχαιριές» δήλωσε στον τύπο ο Δήμαρχος του Μοντρύ, Αλέν Συέρ (εφημερίδα Le Parisien 20/09). Όντως καμένο και λιώμα εκείνο το Σαββατόβραδο. Δεν είχε ξημερώσει όταν ανέλαβε η χωροφυλακή. Είχε βρει τα λεπίδια. Αλκοτέστ στις έξι το πρωί, ο Βαλαντέν στο κρατητήριο με 1,6 γραμμάρια αλκοόλ στο αίμα να βράζει ακόμα. Εκείνο του Νικολά, του το είχαν σκουπίσει στο νοσοκομείο. Οι τρεις νέοι δεν είχαν απασχολήσει ποτέ τις αρχές ούτε ανήκαν σε συμμορίες. Εκ των συνεργών ο Ρεμύ ομολόγησε ήδη, παίρνοντας πάνω του την ευθύνη «εγώ μονάχα μαχαίρωνα». Ο Βαλαντέν συνεργός μα όχι ανεύθυνος.
Blogs
Σάββατο 20/09, μια βδομάδα μετά. Την πορεία δεν την διοργάνωσαν ούτε οι δημοτικοί άρχοντες μηδέ οι χαροκαμένοι γονείς του Νικολά, με τι κουράγιο άλλωστε. Η ιδέα γεννήθηκε μέσα από τα Blogs των νέων, αρχικά των φίλων του κατακρεουργημένου. «Όχι στη βία – Νικολά δεν σε ξεχνάμε». «Αυτή η πορεία πραγματοποιείται για να μην ξαναδούμε μια τόσο αποτρόπαια βία» δήλωσε μια κάτοικος στους δημοσιογράφους. «Το συλλογικό αυτό γεγονός έτσι όπως οργανώθηκε κι εκφράζεται, από μόνο του δείχνει πως οι νέοι έχουν επίγνωση κάποιων αξιών και καταδικάζουν τη βία» υποστήριξε ο Δήμαρχος. Τα Blogs των παιδιών των φίλων του Νικολά ξέχειλα στις λέξεις. «Νικολά ο χαμός σου προκλήθηκε από δύο χοντρομαλάκες που σου πήραν τη ζωή. Μας πήραν τον φίλο που αγαπάμε, έφυγες τόσο νωρίς κι απάντεχα σε θυμάμαι, αχ να μπορούσα να σου πω τι σήμαινες για μένα στ΄αλήθεια, τώρα που σε έχασα το ξέρω. Τρομερός ο τρόπος της φυγής σου, παίρνω όρκο, σου ορκίζομαι πως αυτά τα αντράκια θα πληρώσουν ακριβά τη ζωή σου, θα υποφέρουν ακριβώς όπως σε έκαναν να υποφέρεις κι εσύ. Θυμάμαι τις στιγμές που μαζί πρωτοπήγαμε στο Γυμνάσιο και συνεχίσαμε, κοιμήσου πια, τώρα έγινες ένα παραπάνω αστεράκι στον ουρανό και μια χαρά που χάθηκε από τη γη. Μου λείπεις, σ’αγαπώ» (http://cagoulou77.skyrock.com/). Οι μαθητές μου, μου είπαν πως τους μετέφεραν την εξής προειδοποίηση : «Καλύτερα να μη βγει ο συμμαθητής σας από τη φυλακή, αν βγει θα τον ξεκάνουμε».
Μετεξεταστέοι
Στο σχολείο στην αρχή άκρα του τάφου σιωπή κι έπειτα η απορία. Πως και γιατί, ερωτηματικά αναπάντητα βεβαίως συν κάποιος πανικός μην έρθουν οι δημοσιογράφοι. «Ήταν τόσο καλός δίχως προβλήματα, α ναι έπινε πάντως, κι οι γονείς καλοί, κρίμα». Τελικά όσοι καθηγητές επιθυμούν μπορούν να καταθέσουν στο τμήμα χωροφυλακής της πόλης Μο, έτσι για να σχηματισθεί πληρέστερα η εικόνα του προφυλακισθέντα. Σελίδες τόσες η δικογραφία. Άλλωστε επί του εγκλήματος τι να πούμε.
Δεν μπόρεσα να επιστρέψω το διορθωμένο γραπτό στον Βαλαντέν. Δεν έχει πια νόημα. Η παράσταση τελείωσε έργο χωρίς φινάλε, ούτε ιστορία, ούτε γεωγραφία, κι ο υποβολέας να τα μαζεύει, ο ρόλος του ως εδώ, μετεξεταστέος. Μάθημα την επόμενη φορά δεν έκανα. Ούτε την μεθεπόμενη. Είχαν ανάγκη οι μαθητές να τα κουβεντιάσουν. «Άλλοι καθηγητές απέφυγαν να εκφραστούν, δικαιολογήθηκαν πως η αστυνομική και δικαστική έρευνα δεν ολοκληρώθηκε, άλλοι καταδικάζουν ήδη κι εμείς δεν ξέρουμε αν πρέπει να γράψουμε πέντε κουβέντες στον Βαλαντεν πείτε μας τι να κάνουμε». Τα παιδιά μεγάλα αλλά παιδιά. Στον κόσμο τους, στον κόσμο μας. Να συνουσιάζονται κι οι τηλεοράσεις με την κρίση. Επενδυτές και δανειολήπτες. Υστερία. Βία. Αγορές, δομημένα και γ...... Το ονειρονήσι τόσο αλλού όσο και της ζωής το νόημα. Πόσο μάλλον για τα παιδιά του σήμερα.
Επίμετρο
To «τέλος» του κειμένου να γράφεται στο Irish coffee pub – εστιατόριο, επί της γνωστής ιστορικής πλατείας Nation στο Παρίσι, μεσημέρι υπό βροχή. Δεν συχνάζουν εδώ οι μαθητές μου, οι φίλοι του Νικολά, του Βαλαντέν, του Ρεμύ. Ούτε οι γονείς τους. Τόσο απόμακρες οι συνοικίες τους. Άλλο ο προαστιακός κι άλλο η κοινωνική διαστρωμάτωση. Εσείς πάντως να πάτε αν σας βγάλει ο δρόμος. Τα βράδια γεμίζει με ευκατάστατους μποέμ και κουλτουριάρηδες. Μεσόκοποι συστηματικώς ενταγμένοι πίνουν τα μεσημέρια Guinness καταβροχθίζοντας κόκκινο κρέας με σος του σεφ. Λένε για τα δικά τους παιδιά που «υπερέβαλλαν λίγο» ξοδεύοντας τρεις χιλιάδες ευρώ για ένα Σαββατοκύριακο να ξεδώσουν, άκουσον άκουσον στις Βρυξέλλες (έλεος) ή για τις επόμενες διακοπές στην Κροατία όταν δεν αναφέρονται στα τόσο υψίστης σημασίας επαγγελματικά. Δεν πρόκειται για έμμεση διαφήμιση αν κι η γαλλική χωριάτικη καλή και χορταστική. Ροκφόρ, μαρούλι, ντομάτα, καυτερό λουκάνικο, αυγό, μαγιονέζα, ζαμπόν, 9€70. Φρέντο 4€60. Προσωπικά τον προτιμώ στους Διόσκουρους πάνω απ΄τους Αέρηδες, υπό την σκέπη του άλλοτε Ιερού Βράχου έστω και μετεξεταστέος. (Ούτε εκεί έχω ποσοστά !)
** Δεν αλλάχτηκαν ούτε τα ονόματα, δυστυχώς !
Δρ Παναγιώτης Γρηγορίου
Ιστορικός – Kοινωνικός ανθρωπολόγος
(Πρώην εκπαιδευτικός στη γαλλική δευτεροβάθμια)
15/10/2008